16 lipca 2013

Andrychowskie korzenie chorwackiego wynalazcy. Ciekawostka historyczna.


W wakacje proponujemy Państwu od czasu do czasu tematy nie związane z aktualnymi wydarzeniami. Przy okazji nasze władze samorządowe też mają chwilę oddechu:) Dwa tygodnie temu, 1 lipca Chorwacja wstąpiła do Unii Europejskiej. Z tej przyczyny – ciekawostka dla naszych Czytelników: przypominamy postać Eduarda Slavoljuba Penkali – chorwackiego wynalazcy o andrychowskim rodowodzie.

Eduard Slavoljub Penkala urodził się 20 kwietnia 1871 r. na Słowacji, w Liptowskim Mikulaszu, zmarł 5 lutego 1922 r. w Zagrzebiu. Miał korzenie polskie oraz holenderskie (matka, Maria z domu Hannel). Edward (Eduard) Penkala ukończył studia na uniwersytetach w Wiedniu i Dreźnie. W 1898 r. obronił pracę doktorską w dziedzinie chemii organicznej. Gdy się ożenił, wraz z rodziną przeniósł się do Zagrzebia. Na domu, w którym mieszkał, w 2001 r., odsłonięto tablicę pamiątkową. W 1904 r. złożył stosowne śluby na urzędnika państwowego i został naturalizowany jako Chorwat (dodał sobie drugie imię Slavoljub).

Na swoim koncie E. S. Penkala posiadał prawie 80 wynalazków z dziedziny mechaniki, chemii, fizyki i lotnictwa. Jego patenty zostały zarejestrowane w ponad 35 krajach świata. Na koncie inżyniera Penkali znalazły się m. in. patenty na proszki do prania, środki konserwacji drewna, woski, pieczęcie, termofor i inne. Był jednym z twórców przemysłu w stolicy Chorwacji. Pracował np. nad mechanicznymi ołówkami i wiecznymi piórami. W 1906 r. opatentował pierwszy na świecie mechaniczny ołówek. 

W 1907 r. przeniósł się do Pragi i stale zwiększał produkcję wynalezionych przez siebie urządzeń. Założył w tym celu spółkę Penkala - Moster (z Edmundem Mosterem). W latach 1912 - 1926 należąca do nich fabryka była największą na świecie wytwórnią przyborów do pisania. Firma ta, zwana teraz TOZ-Penkala, istnieje do dziś.

Od 1907 r. E. S. Penkala zajął się aeronautyką. W 1909 r. skonstruował pierwszy chorwacki dwumiejscowy samolot (to w ogóle pierwszy projekt całkowicie chorwackiego statku powietrznego). Na tej maszynie Dragutin Novak, pierwszy chorwacki pilot, wykonał swój pionierski lot. E. S. Penkala zmarł nagle, w wieku 51 lat. W Chorwacji powstaje obecnie obszerny fabularyzowany dokument przypominający życie i osiągnięcia naukowe E. S. Penkali. W filmie tym jak i w przygotowywanej książce poświęconej tej postaci ma pojawić się również wątek andrychowski.

Co wspólnego ma ten chorwacki wynalazca z Andrychowem. Otóż jego ojciec – Franciszek pochodził ze znanej i dość zamożnej andrychowskiej rodziny Penkalów. Urodził się 29.06.1814 r. w Andrychowie. Tu chodził do szkoły powszechnej, a gimnazjum ukończył w Białej. Franciszek, jak wynika z fragmentarycznych informacji, był inżynierem geodetą (miał rangę starszego inżyniera katastralnego Cesarstwa Austro-Węgierskiego). W Andrychowie Franciszek Penkala zawarł pierwsze małżeństwo z Barbarą z Cholewkiewiczów, która jednak zmarła w wieku 28 lat na tyfus w maju 1847 r. Najprawdopodobniej po śmierci żony Franciszek na stałe opuścił dom swoich teściów w Andrychowie, zabierając ze sobą syna Aleksandra. Domyślać się możemy, że zamieszkał na Słowacji, w Liptowskim Mikulaszu. Tu się ożenił po raz drugi z pochodzącą z Holandii Marią Hennel i tu urodził się mu syn Edward.

Na marginesie warto wspomnieć, że siostra Franciszka - Marianna (Maria) (14.01.1816 – 01.03.1902); w 1833 r. wyszła za mąż za przybyłego do Andrychowa z Węgier Józefa Kośvitzkiego, który dysponując już wcześniej "cokolwiek większym kapitałem" i mając zabezpieczenie finansowe swego teścia w ciągu kilkudziesięciu lat działalności nakładczej i spekulacji przędzą bawełnianą stał się jednym z najzamożniejszych mieszkańców Andrychowa. Dziś widocznym znakiem jego działalności i zamożności pozostaje kaplica na cmentarzu komunalnym w Andrychowie. Pełniła ona funkcję grobowca rodzinnego.

W tej kaplicy pochowani zostali także rodzice chorwackiego inżyniera Eduarda Slavoljuba Penkali – Franciszek (zm. 15.05.1906 r.) i Maria z Hennelów (zm. 05.12.1911 r.). Informacja o zgonie Franciszka Penkali znalazła się w księgach parafii św. Macieja w Andrychowie. W Księdze Zmarłych miasta Andrychowa z lat 1816 – 1919, między stroną 388. a 389. wklejony został list - akt zgonu, który do andrychowskiej parafii trafił z Budapesztu. Wynika z niego, że 15.05.1906 r. zmarł, a 17.05.1906 r. pochowany został właśnie w Budapeszcie Penkala Ferencz. Dowiadujemy się ponadto, że miejscem jego urodzenia był Andrychow (Galiczia). W chwili zgonu (spowodowanego podeszłym wiekiem) miał on 92 lata , w Budapeszcie zaś mieszkał przez ostatnie 10 lat życia (na ul. Szagady nr 104).

LinkWithin