.JPG)
W wakacje proponujemy Państwu od czasu
do czasu tematy nie związane z aktualnymi wydarzeniami. Przy okazji
nasze władze samorządowe też mają chwilę oddechu:) Dwa tygodnie
temu, 1 lipca Chorwacja wstąpiła do Unii Europejskiej. Z tej
przyczyny – ciekawostka dla naszych Czytelników: przypominamy
postać Eduarda Slavoljuba Penkali – chorwackiego wynalazcy o
andrychowskim rodowodzie.
Eduard Slavoljub Penkala urodził się
20 kwietnia 1871 r. na Słowacji, w Liptowskim Mikulaszu, zmarł 5
lutego 1922 r. w Zagrzebiu. Miał korzenie polskie oraz holenderskie
(matka, Maria z domu Hannel). Edward (Eduard) Penkala ukończył
studia na uniwersytetach w Wiedniu i Dreźnie. W 1898 r. obronił
pracę doktorską w dziedzinie chemii organicznej. Gdy się ożenił,
wraz z rodziną przeniósł się do Zagrzebia. Na domu, w którym
mieszkał, w 2001 r., odsłonięto tablicę pamiątkową. W 1904 r.
złożył stosowne śluby na urzędnika państwowego i został
naturalizowany jako Chorwat (dodał sobie drugie imię Slavoljub).
Na swoim koncie E. S. Penkala posiadał
prawie 80 wynalazków z dziedziny mechaniki, chemii, fizyki i
lotnictwa. Jego patenty zostały zarejestrowane w ponad 35 krajach
świata. Na koncie inżyniera Penkali znalazły się m. in. patenty
na proszki do prania, środki konserwacji drewna, woski, pieczęcie,
termofor i inne. Był jednym z twórców przemysłu w stolicy
Chorwacji. Pracował np. nad mechanicznymi ołówkami i wiecznymi
piórami. W 1906 r. opatentował pierwszy na świecie mechaniczny
ołówek.
W 1907 r. przeniósł się do Pragi i stale zwiększał
produkcję wynalezionych przez siebie urządzeń. Założył w tym
celu spółkę Penkala - Moster (z Edmundem Mosterem). W latach 1912
- 1926 należąca do nich fabryka była największą na świecie
wytwórnią przyborów do pisania. Firma ta, zwana teraz
TOZ-Penkala, istnieje do dziś.
Od 1907 r. E. S. Penkala zajął się
aeronautyką. W 1909 r. skonstruował pierwszy chorwacki dwumiejscowy
samolot (to w ogóle pierwszy projekt całkowicie chorwackiego statku
powietrznego). Na tej maszynie Dragutin Novak, pierwszy chorwacki
pilot, wykonał swój pionierski lot. E. S. Penkala zmarł nagle, w
wieku 51 lat. W Chorwacji powstaje obecnie obszerny fabularyzowany
dokument przypominający życie i osiągnięcia naukowe E. S.
Penkali. W filmie tym jak i w przygotowywanej książce poświęconej
tej postaci ma pojawić się również wątek andrychowski.
Co wspólnego ma ten chorwacki
wynalazca z Andrychowem. Otóż jego ojciec – Franciszek pochodził
ze znanej i dość zamożnej andrychowskiej rodziny Penkalów.
Urodził się 29.06.1814 r. w Andrychowie. Tu chodził do szkoły
powszechnej, a gimnazjum ukończył w Białej. Franciszek, jak wynika
z fragmentarycznych informacji, był inżynierem geodetą (miał
rangę starszego inżyniera katastralnego Cesarstwa
Austro-Węgierskiego). W Andrychowie Franciszek Penkala zawarł
pierwsze małżeństwo z Barbarą z Cholewkiewiczów, która jednak
zmarła w wieku 28 lat na tyfus w maju 1847 r. Najprawdopodobniej po
śmierci żony Franciszek na stałe opuścił dom swoich teściów w
Andrychowie, zabierając ze sobą syna Aleksandra. Domyślać się
możemy, że zamieszkał na Słowacji, w Liptowskim Mikulaszu. Tu się
ożenił po raz drugi z pochodzącą z Holandii Marią Hennel i tu
urodził się mu syn Edward.
Na marginesie warto wspomnieć, że
siostra Franciszka - Marianna (Maria) (14.01.1816 – 01.03.1902); w
1833 r. wyszła za mąż za przybyłego do Andrychowa z Węgier
Józefa Kośvitzkiego, który dysponując już wcześniej "cokolwiek
większym kapitałem" i mając zabezpieczenie finansowe swego
teścia w ciągu kilkudziesięciu lat działalności nakładczej i
spekulacji przędzą bawełnianą stał się jednym z
najzamożniejszych mieszkańców Andrychowa. Dziś widocznym znakiem
jego działalności i zamożności pozostaje kaplica na cmentarzu
komunalnym w Andrychowie. Pełniła ona funkcję grobowca
rodzinnego.
W tej kaplicy pochowani zostali także
rodzice chorwackiego inżyniera Eduarda Slavoljuba Penkali –
Franciszek (zm. 15.05.1906 r.) i Maria z Hennelów (zm. 05.12.1911
r.). Informacja o zgonie Franciszka Penkali znalazła się w księgach
parafii św. Macieja w Andrychowie. W Księdze Zmarłych miasta
Andrychowa z lat 1816 – 1919, między stroną 388. a 389. wklejony
został list - akt zgonu, który do andrychowskiej parafii trafił z
Budapesztu. Wynika z niego, że 15.05.1906 r. zmarł, a 17.05.1906 r.
pochowany został właśnie w Budapeszcie Penkala Ferencz.
Dowiadujemy się ponadto, że miejscem jego urodzenia był Andrychow
(Galiczia). W chwili zgonu (spowodowanego podeszłym wiekiem)
miał on 92 lata , w Budapeszcie zaś mieszkał przez ostatnie 10 lat
życia (na ul. Szagady nr 104).
